ประวัติความเป็นมาของบ้าน ม.ร.ว.คึกฤทธิ์
บ้าน ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ตั้งอยู่ที่เลขที่ ๑๙ ซอยพระพินิจ สาทรใต้ ซึ่งคนทั่วไปเคยเรียกกันว่า บ้านซอยสวนพลู เป็นบ้านที่ ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ อยู่อาศัยมา ๓๕ ปี จนถึงอสัญกรรม เมื่อ พ.ศ. ๒๕๔๓ กรมศิลปากรได้ขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานประเภทบ้านบุคคลสำคัญ โดยม.ล.รองฤทธิ์ ปราโมช เป็นเจ้าของบ้านคนปัจจุบัน
ในสมัยก่อนสงครามโลกครั้งที่ ๒ ซอยที่แยกจากถนนสาทรใต้ไปทางถนนนางลิ้นจี่และทะลุออกถนนจันทร์ ซึ่งปัจจุบันเรียกว่าซอยสาทร ๓ นั้น เรียกว่า ซอยสวนพลู ซึ่งยังมีซอยเล็กๆ แยกคดเคี้ยวไปในเขตทุ่งมหาเมฆอีกหลายซอย กรุงเทพมหานครยังคงรักษาชื่อเดิมไว้โดยใช้ชื่อซอยเล็กๆ เหล่านี้ว่า ซอยสวนพลู ๑-๗ โดยเริ่มนับซอย ๑ จากทางเข้าด้านถนนจันทร์
ซอยพระพินิจ เป็นซอยแยกที่อยู่ถัดจากซอยสวนพลู ๗ มาทางปากทางเข้าด้านถนนสาทรใต้ ในสมัยนั้นทุ่งมหาเมฆยังไม่มีผู้คนอาศัยอยู่แออัดเช่นในปัจจุบัน ส่วนมากยังคงเป็นเรือกสวนปลุกต้นหมากต้นพลู ที่ดินยังมีราคาถูกมากเพราะถือว่าเป็นเขตชานเมือง เมื่อปลายสงครามโลกประมาณ พ.ศ. ๒๔๘๔ ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ได้ซื้อที่ดินในซอยนี้ไว้ ๕ ไร้เศษ ราคาตารางวาละ ๗ บาท ซึ่งเจ้าของเดิมให้เช่าเป็นสวนปลูกต้นพลู หลังจากนั้นได้ไปเห็นเรือนไทยหลังหนึ่งแถวเสาชิงช้า ซึ่งเทศบาลกรุงเทพฯ ได้เวนคืนมาเพราะต้องการใช้ที่บริเวณนั้น สร้างศาลาว่าการกรุงเทพมหานคร แม้จะอยู่ในสภาพทรุดโทรมมาก ก็ยังเห็นได้ว่าเป็นเรือนไทยแบบภาคกลาง ที่ปลูกอย่างประณีตงดงาม จึงขอซื้อจากเทศบาลกรุงเทพฯ ในราคา ๒,๗๐๐ บาท โดยเพิ่มราคาให้อีก ๗๐๐ บาทจากราคาต้นทุนที่ทางเทศบาลได้คำนวณและเสนอขาย “เทศบาลกรุงเทพฯ บอกว่าไม่เคยขายอะไรได้กำไรมากเท่านี้”
ม.ร.ว.คึกฤทธิ์อธิบายว่า นอกจากเหตุผลที่ในสมัยก่อน การสร้างบ้านไม้ราคาถูกกว่าบ้านที่เป็นตึกมากแล้ว ท่านมีความใฝ่ฝันจะอยู่ในบ้านแบบไทย “เพราะรักเรือนไทยมานานแสนนาน เนื่องจากเห็นความสวยงาม อยากอยู่อย่างไทย มีนอกชานเล่น” ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ได้ทิ้งเรือนหลังนี้ไว้ในที่เดิม จนกระทั่งไปเห็นว่ามีคนแกะบานประตูหน้าต่างไป จึงไปร้องเรียนให้ทางเทศบาลติดตามมาจนครบ และได้รื้อถอนมากองไว้ในที่ดินที่ซื้อไว้อีกหลายปี จนกระทั่ง พ.ศ. ๒๕๐๓ จึงคิดที่จะปลูกสร้างบ้านอยู่เป็นการถาวร และได้ให้นายน้ำเชื่อม เล็กประทุม ซึ่งเป็นผู้รับใช้ใกล้ชิดมานาน ไปเสาะหาเรือนแบบเรือนภาคกลางอีก ๒ หลังมาจากบ้านเดิมที่ผักไห่ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา และนำช่างปรุงเรือนจากตำบลลาดชะโด อำเภอผักไห่ มาสร้างตามวิธีการสร้างบ้านไทยแบบโบราณ
ชุมชนชาวผักไห่มีความผูกพันกับราชสกุลปราโมชมานาน เพราะบรรพบุรุษเคยเป็นมหาดเล็กฝีพาย ที่อยู่ใต้บังคับบัญชาของพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าคำรบ บิดาของ ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ บ้าน ๓ หลังนี้สร้างเสร็จในเวลา ๖ เดือน ท่านเจ้าของบ้าน ได้ให้ทำพายมีลวดลายสีทอง ประดับไว้บนเหนือประตูเรือนประธาน “เป็นการเซ็นชื่อ” ได้เข้าอยู่อาศัยเมื่อ พ.ศ. ๒๕๐๓ และได้เรียกขานกันว่า บ้านซอยสวนพลูอันลือลั่น
